पर्यायवाच शब्दों – (इ)
| इन्द्र | सुरेश, अमरपति, वज्रधर, वज्री, शचीश, वासव, वृषा, सुरेन्द्र, देवेन्द्र, सुरपति, शक्र, पुरंदर, देवराज, महेन्द्र, मधवा, शचीपति, मेघवाहन, पुरुहूत, यासव। |
| इंद्र का पुत्र | जयंत, उपेन्द्र, ऐंद्रि। |
| इंद्र का वज्र | कुलिश, वज्र, पवि, अशनि, भिदुर, भेदी शतकोटि। |
| इंद्र का हाथी | अभ्रमातंग, गजेन्द्र, ऐरावत। |
| इंद्रधनुष | इन्द्रायुध, शक्रधनु, ऋजुरोहित। |
| इंद्रपुरी | अमरावती, देवपुरी, इंद्रलोक, देवलोक। |
| इन्द्राणि | इन्द्रवधू, मधवानी, शची, शतावरी, पोलोमी। |
| इच्छा | अभिलाषा, अभिप्राय, चाह, कामना, ईप्सा, स्पृहा, ईहा, वांछा, लिप्सा, लालसा, मनोरथ, आकांक्षा, अभीष्ट। |
| इंतकाल | देहांत, निधन, मृत्यु, अंतकाल। |
| इंदु | चाँद, चंद्रमा, चंदा, शशि, राकेश, मयंक, महताब। |
| इंसान | मनुष्य, आदमी, मानव, मानुष। |
| इंसाफ | न्याय, फैसला, अद्ल। |
| इजाजत | स्वीकृति, मंजूरी, अनुमति। |
| इज्जत | मान, प्रतिष्ठा, आदर, आबरू। |
| इनाम | पुरस्कार, पारितोषिक, पारितोषित करना, बख्शीश। |
| इकट्ठा | समवेत, संयुक्त, समन्वित, एकत्र, संचित, संकलित, संग्रहीत। |
| इकट्ठा करना | सम्मिलित करना, समवेत करना, संयुक्त करना, मिलाना, जोड़ना, एक जुट करना, कोषबद्ध करना, संचित करना, जमा करना, बचाना, संकलित करना, संग्रहीत करना, एकत्र करना, ढेर लगाना। |
| इकरार | संविदा, नियमपत्र, करार, सट्टा, ठेका, पट्टा, वायदा, कौल, करार, प्रतिज्ञा। |
| इकरार करना | संविदा करना, पट्टा लिखना, अनुबंध लिखना, ठेका करना, इकरारनामा लिखना, सट्टा लिखना, करार करना। |
| इच्छुक | अभिलाषी, आतुर, चाहने वाला, आकांक्षी। |
| इठलाना | चोंचले करना, नखरे करना, इतराना, ऐंठना, हाव-भाव दिखाना, शान दिखाना, शेखी, मदांध मारना, तड़क-भड़क दिखाना, अकड़ना, मटकाना, चमकाना। |
| इतिहास | इतिवृत, प्रचीनकथा, पुरावृत्त, पूर्ववृत्तांत, पुराण, पूर्वकथा, अतीत कथा, पूर्ववृत। |
| इत्यादि | आदि, प्रभृति, वगरैह। |
| इनकार | अस्वीकृति, निषेध, अनंगीकरण, नकार, खंडन, प्रत्याख्यान, निवर्तन, प्रत्याख्या, अनंगीकार, अस्वीकार। |
| इमली | अम्लिका, चिंचा। |
| इरादा | निश्चय, संकल्प, विचार, अभिप्राय, प्रयोजन, आशय, उद्देश्य, हेतु, मंशा, नियत। |
| इर्द-गिर्द | मंडलाकार मार्ग में, चक्करदार रास्ते पर, घेरे में, चतुर्दिक, चारों दिशाओं में। |
| इशारा | संकेत, इंगित, लक्ष्य, निर्देश। |
| इशारे करना | संकेत करना, इंगित करना, मौन संभाषण करना, आँखों से भाव प्रकट करना। |
| इष्ट | वांछनीय, इंच्छित, अभीष्ट, मनोवांछित, इच्छायोग्य, श्रेय, मनोनुकूल, आराध्य, पूज्य पूजित। |
| इसलिए | अतः, अतएव, परिणामतः, फलतः, तदनुसार, तदनुरूप, इस कारण, इस वास्ते, उसके मुताबिक। |
| इलजाम | आरोप, लांछन, दोषारोपण, अभियोग। |
पर्यायवाच शब्दों – (ई)
| ईश्वर | परमपिता, परमात्मा, प्रभु, ईश, जगदीश, भगवान, परमेश्वर, जगदीश्वर, विधाता। |
| ईख | गन्ना, ऊख, इक्षु। |
| ईप्सा | इच्छा, ख्वाहिश, कामना, अभिलाषा। |
| ईमानदारी | सच्चा, सत्यपरायण, नेकनीयत, यथार्थता, सत्यता, निश्छलता, दयानतदारी, सत्यनिष्ठ। |
| ईर्ष्या | विद्वेष, जलन, कुढ़न, ढाह। |
| ईसा | यीशु, ईसामसीह, मसीहा। |
| ईमानदार | सच्चा, नेकनीयत, दयानतदार, शुद्धमति, निश्छल, निष्कपट, सत्यनिष्ठ, सत्यपरायण, सदाशय, ऋजु। |
| ईर्ष्यालु | ईर्ष्यायुक्त, स्पृहाशील, स्पृहालु, डाहीद्वेषी, विद्वेषी। |
| ईहा | मनोकामना, अभिलाषा, इच्छा, आकांक्षा, कामना। |
पर्यायवाच शब्दों – (उ)
| उपवन | बाग़, बगीचा, उद्यान, वाटिका, पुष्पोद्यान, फुलवारी, पुष्पवाटिका, गुलिस्तान, चमन, गुलशन। |
| उक्ति | कथन, वचन, सूक्ति। |
| उग्र | प्रचण्ड, उत्कट, तेज, महादेव, तीव्र, विकट। |
| उचित | ठीक, मुनासिब, वाज़िब, समुचित, युक्तिसंगत, न्यायसंगत, तर्कसंगत, योग्य। |
| उच्छृंखल | उद्दंड, अक्खड़, आवारा, अंडबंड, निरकुंश, मनमर्जी, स्वेच्छाचारी। |
| उजड्ड | अशिष्ट, असभ्य, गँवार, जंगली, देहाती, उद्दंड, निरकुंश। |
| उजला | उज्ज्वल, श्वेत, सफ़ेद, धवल। |
| उजाड | जंगल, बियावान, वन। |
| उजाला | प्रकाश, रोशनी, दीप्ति, द्योत, प्रभा, विभा, आलोक, तेज, ओज, चाँदनी। |
| उत्कष | समृद्धि, उन्नति, प्रगति, प्रशंसा, बढ़ती, उठान। |
| उत्कृष्ट | उत्तम, उन्नत, श्रेष्ठ, अच्छा, बढ़िया, उम्दा। |
| उत्कोच | घूस, रिश्वत। |
| उत्पत्ति | उद्गम, पैदाइश, जन्म, उद्भव, सृष्टि, आविर्भाव, व्युत्पति, प्रादुर्भाव, शुरू, आरंभ, शुरुआत, प्रारंभ, उदय। |
| उद्धार | मुक्ति, छुटकारा, निस्तार, त्राण, परित्राण, विमुक्ति, बचाव, मोक्षण, रिहाई। |
| उपाय | युक्ति, साधन, तरकीब, तदबीर, यत्न, चेष्टा, कोशिश, तरीका, उपचार, विधि, जुगत, ढंग, पद्धति, प्रयत्न। |
| उज्र | ऐतराज, विरोध, आपत्ति। |
| उत्थान | उत्कर्ष, प्रगति, उत्क्रमण, आरोह, आरोहण, ऊर्ध्वगमन, उद्गमन, उपरिगमन, चढ़ाव, उठाव, उभार, उन्नयन। |
| उत्साह | उमंग, जोश, हौसला, जोश-खरोश, उबाल, उद्यम, अध्यवसाय, उछाह। |
| उदार | फ़राख़दिल, क्षीरनिधि, दरियादिल, सरल, सीधा, विनीत, शिष्ट, उदारचित्त, उदारचेता, सहृदय, विशाल, हृदय, सज्जन, महामना, सदाशय, महाशय, दाता, उदारशील, दानशील, दानी। |
| उदारता | सहृदयता, दयालुता, दानशीलता, दरियादिल, फ़राख़दिल, विशालहृदयता। |
| उदाहरण | मिसाल, नजीर, दृष्टान्त, कथा-प्रसंग, नमूना, दृष्टांत। |
| उद्दंड | ढीठ, अशिष्ट, बेअदब, गुस्ताख़। |
| उद्देश्य | लक्ष्य, प्रयोजन, ध्येय, साधन, इष्ट, निर्मित, नीयत, मंशा, हेतु, अभीष्ट, तात्पर्य, मतलब, अभिप्राय, प्रयोजन, अर्थ, मकसद। |
| उद्यान | बगीचा, बाग, वाटिका, उपवन। |
| उन्नति | प्रगति, तरक्की, विकास, उत्थान, बढ़ती, अभिवृद्धि, उदय, अभ्युदय, प्रवर्द्धन, प्रसार, श्रीवृद्धि, उरूज, बढ़ोत्तरी, वृद्धि, समृद्धि, चढ़ाव। उत्कर्ष। |
| उपकार | भेंट, नजराना, भलाई, नेकी, उद्धार, अच्छाई, परोपकार, कल्याण, अहसान, आभार, तोहफा। |
| उपहास | परिहास, मजाक, खिल्ली। |
| उपानह | खड़ाऊँ, पनही, पादुका, पदत्राण। |
| उमा | गौरी, गौरा, गिरिजा, पार्वती, शिवा, शैलजा, अपर्णा। |
| उम्मीद | आशा, आस, भरोसा। |
| उर | हृदय, दिल, वक्षस्थल। |
| उरग | सर्प, साँप, नाग, फणी, फणधर, मणिधर, भुजंग। |
| उल्लू | उल्लू, चुगद, खूसट, कौशिक, लक्ष्मी, वाहन, मूर्ख, बेवकूफ, घुग्घू। |
| उषा | सुबह, भोर, भिनसार, अलस्सुबह, ब्रह्ममुहूर्त। |
| उष्णीष | मुंड़ासा, पगड़ी, साफा, पाग, मुरेठा। |
| उकताना | चिढ़ना, खीझना, ऊबना, घबराना, उकता जान, बाज आना, आजिज आना, चिढ़ाना,, खिजाना, घबरा देना, तंग करना, परेशान करना, खोपड़ी खाना। |
| उकसाना | उत्तेजित करना, जोश दिखाना, भड़काना, उभारना, प्रेरित करना, उत्प्रेरित करना। |
| उगना | उत्पन्न होना, निकलना, फूटना, उपजना, पैदा होना, अँकुराना, बढ़ना, अँकुरित होना। |
| उचटना | उखड़ना, टूटना , बिचलना, बिखरना, खिन्न होना, उचाट होना, बिचलित होना, उदास होना। |
| उजाड़ | वीरान, सुनसान, वियाबान, गिरा पड़ा, टूटा-फूटा, ध्वस्त। |
| उड़ान | उड्डयन, उत्पतन। |
| उतार | अवरोहण, अवरोहन, अधोगमन। |
| उतारना | नीचे लाना, नीचे रखना, पार पहुंचाना, पार लगाना। |
| उतावला | जल्दबाज, हड़बड़िया, व्यग्र, व्याकुल, आतुर, अधीर, अशांत, असहिष्णु, अतिउत्सुक। |
| उतावलापन | अधीरता, व्यग्रता, व्याकुलता, अधैर्य, उत्सुकता, अशांति, आतुरता, जल्दबाजी। |
| उत्कंठा | लालसा, चाव, उत्सुकता, औत्सुक्य, चाह, आकुलेच्छा, प्रबलेच्छा। |
| उत्कंठित | उन्मन, अभिलषित, इच्छित, अभीच्छित, वांछित, प्रेच्छित। |
| उत्तम | श्रेष्ठ, उत्कृष्ट, प्रकृष्ट, विशिष्ट, ललित, रुचिर, चारू, कांत, पवित्र, शोभायुक्त, शोभित, मनोरम, मंजु, सुदेश, श्रेष्ठ, सुहावन, सुन्दर, रुचिकर। |
| उत्तर | प्रत्युत्तर, जवाब्र, पिछला, बाद का, पीछे, उदीची, वामवर्ती। |
| उत्तेजित | उत्साहित, प्रोत्साहित, प्रेरित, जोश में, उद्दीपित। |
| उत्पात | उपद्रव, बखेड़ा, हुल्लड़, दंगा- फ़साद, हंगामा, टंटा, ऊधम, अशुभ, अमंगल, विघ्न। |
| उत्सव | समारोह, जश्न, त्योहार, पर्व, मंगलकार्य, जलसा, आनंद। |
| उथल-पुथल | क्रांति, विप्लव, परिवर्तन, इन्कलाब, हेर-फेर, रद्दोबदल। |
| उदारता | सहृदयता, दयालुता, दानशीलता, दरियादिली, फराखदिली, विशालहृदयता। |
| उदास | अन्यमनस्क, विमनस्क, म्लान, अनमना, खिन्न, उचाट, निरुत्साहित, विरक्त, गमगीन, उद्विग्न, म्लान, खिन्न, चिंताकुल। |
| उदासी | विषाद, म्लानता, खिन्नता, उद्वेग, अवसाद, ग्लानि, नैराश्य। |
| उदासीनता | अनमना, उदास, विमुख, विरक्ति, विराग, तटस्थ, निष्पक्ष। |
| उद्गम | मूल, उद्भव, निकास, आरंभ, उत्पत्ति, स्रोत, जन्म। |
| उद्घाटन | विगोपन, अनावृत्ति, समारंभ, श्रीगणेश, अभिमुखीकरण। |
| उद्धारक | तारक, उद्धारकर्त्ता, मोक्षदाता, मुक्तिदाता। |
| उद्यम | उद्योग, यत्न, प्रयत्न, प्रयास, कोशिश, मेहनत, श्रम, परिश्रम, पुरुषार्थ, अध्यवसाय, व्यवसाय, व्यापार, उद्योग धंधा। |
| उद्यमी | कर्मठ, क्रियाशील, यत्नशील, उद्योगशील, उद्योगी, परिश्रमी, मेहनती, अध्यवसायी, कर्मठ। |
| उद्योगी | श्रमजीवी, सक्रिय, कार्यवाहक, कार्यकारी, कर्मकारी, कार्यशील, पुरुषार्थी। |
| उधार | ऋण, कर्ज। |
| उन्नतशील | आरोही, उदीयमान। |
| उन्माद | पागलपन, विक्षिप्त, सनक, जुनून, दीवानापन, खब्त। |
| उपकरण | वैज्ञानिक, यंत्रादि, यंत्र, उपस्कर, सामान, औजार। |
| उपचार | चिकित्सा, इलाज, उपाय। |
| उपचारिका | परिचारिका, चारिका, सेविका। |
| उपज | शस्य, कृषिफल, पैदावार, फसल, संग्रहीत शस्य, नवोन्मेष, सूझ। |
| उपजाऊ | उर्वर, उर्वरा, जरखेज, फ़लप्रद। |
| उपदेश | शिक्षा, सीख, नसीहत, दीक्षा, गुरुमंत्र। |
| उपमा | समानता, तुलना, साम्य, सादृश्य। |
| उपयुक्त | अनुकूल, माकूल, मुनासिब, युक्तिसंगत, योग्य। |
| उपयोग | प्रयोग, व्यवहार, प्रयोजन, उपभोग, काम में लाना, काम लेना, बरतना, इस्तेमाल। |
| उपयोगिता | लाभकारिता, लाभप्रदता, लाभदायकता, अर्थकरता, हितकरता, उपयुक्तता, उपादेयता। |
| उपयोगी | उपादेय, कारगर, कार्यसाधक, उपयुक्त, व्यावहारिक, काम का, फायदेमंद, सुविधाजनक, लाभप्रद, लाभदायक, फ़लप्रद, हितकर। |
| उपवास | लंघन, निराहार, व्रत, फाका। |
| उपस्थित | विद्यमान, प्रस्तुत, मौजूद, हाजिर, वर्तमान समुपस्थित। |
| उपहार | भेंट, तोहफा, सौगात, पुरस्कार, नजराना, नजर। |
| उपासना | सेवा, परिचर्या, आराधना, चिंतन, पूजन, ध्यान, अर्जन, अर्चना, भक्ति। |
| उपेक्षा | उदासीनता, लापरवाही, विरक्ति, अनादर, तिरस्कार, अवहेलना, अवज्ञा, अवमानना, निरादर, अपमान। |
| उपेक्षा करना | ध्यान न देना, सुनी अनसुनी कर देना, दृष्टि फेर लेना, मुँह मोड़ लेना, अवज्ञा करना, अनादर करना, अपमान करना, उदासीनता दिखाना, उपहास करना, अवहेलना करना। |
| उफनना | खौलना, उबलना, गरमा जाना, उफान आना, उबाल आना, जोश में आना। |
| उमर | उम्र, वय, अवस्था, आयु, जीवनकाल, वयस। |
| उम्मीदवार | प्रत्याशी, आकांक्षी, आशा करने वाला, प्रार्थी, अभ्यर्थी, परीक्षार्थी, अभिलाषी। |
| उलझन | दुविधा, अनिश्चय, असमंजस, पेंच, गाँठ, फँसाव, भँवरजाल, जंजाल, चक्कर। |
| उलझाना | दुविधा में डालना, असमंजस में डालना, भ्रमित करना, भ्रम में डालना, विभ्रम करना, विस्मित करना, जटिल बनाना, दुरुह बनाना, कठिन बनाना, मुश्किल बनाना, लिपटाना, फँसाना। |
| उलटा | विपरीत, प्रतिकूल, विरुद्ध, खिलाफ, औंधा। |
| उल्लंघन | विरोध, अवमानना, उपेक्षा, तिरस्कार, अतिक्रमण। |
| उल्लास | हर्ष, आनंद, आहलाद, परमानंद, अत्यानंद, प्रमोद, रंगरेली, ख़ुशी। |
| उल्लेख करना | चर्चा करना, वर्णन करना, जिक्र करना, बयान करना, कहना। |
| उस्तादी | दक्षता, कुशलता, निपुणता, प्रवीणता, होशियारी। |




